In de globale samenleving komt het buitenland vanzelf naar je toe. Miljoenen kansarme Afrikanen bijvoorbeeld zijn bereid het vege lijf te riskeren om naar Europa te komen. Migratie is deze zomer het belangrijkste politieke thema, want Europeanen voelen zich daarover steeds ongemakkelijker. Natuurlijk kan dan worden verwezen naar racistische vooroordelen. Kille cijfers over demografie en migratie maken de onrust echter begrijpelijk.
Aangekondigde migratie
Onderzoekers van de Europese Commissie verwachten bij ongewijzigd beleid minimaal een verdubbeling van het aantal Afrikaanse migranten. Dat komt onder meer doordat klimaatsverandering zorgt voor toenemende spanningen rond schaarser wordend voedsel, water en vruchtbaar land in toch al fragiele samenlevingen. De EU beloofde tientallen miljarden te investeren in de sociaaleconomische ontwikkeling van het Afrikaanse continent om migratie tegen te gaan. EU-onderzoekers rapporteerden echter dat beter onderwijs en economische ontwikkeling zullen bijdragen aan meer emigratie. Het duurt nog minstens dertig jaar voordat het merendeel van de Afrikaanse landen een bruto nationaal product heeft dat emigratie minder waarschijnlijk maakt.
De bevolkingsgroei in Afrika staat op de politieke agenda sinds de Franse president Macron dit voorjaar hierover zijn zorgen heeft uitgesproken. De VN voorziet een verdubbeling van de huidige 1,3 miljard Afrikanen in 2050. Jongeren tot 15 jaar vormen momenteel 40 procent van de Afrikaanse bevolking, en de categorie 15-24 is nog eens 20 procent. Dat levert een enorm arbeidspotentieel op, maar ook grote kans op maatschappelijke onrust en omvangrijke emigratie wanneer er onvoldoende banen zijn.
De Afrikaanse bevolking heeft in de eigen economie weinig fiducie. Volgens een enquête in de zes West-Afrikaanse landen waaruit de meeste migranten naar de EU afkomstig waren, is ruim een derde van de ondervraagden van plan de komende vijf jaar naar Europa of de VS te emigreren. Europese overheden proberen met bewustwordingscampagnes potentiële migranten te wijzen op de grote risico’s onderweg en het ontbreken van perspectief op legaal verblijf. De doelgroep vertrouwt liever het rooskleurige beeld dat geëmigreerde landgenoten via sociale media overbrengen. Gebrek aan economisch perspectief is hun primaire drijfveer. De meeste ondervraagde migranten hadden geen specifiek Europees land als reisbestemming. Ze koersen vaak in eerste instantie naar familie of bekenden die hen hebben verzekerd dat ze werk zullen kunnen vinden, maar eenmaal onderweg wordt de reis pragmatisch aangepast.
Weinig perspectief
De meeste Afrikaanse emigranten hebben irreële verwachtingen over het verkrijgen van een verblijfsstatus en werk. Minder dan tien procent krijgt een asielstatus, en het vooruitzicht op werk is gering. Ze zijn nauwelijks opgeleid, eenvoudig handwerk wordt steeds meer door robots gedaan en illegale arbeid staat onder druk in de landen die hun voorkeur genieten. Ook wordt de gastvrije houding in veel Europese landen snel minder. Onveiligheidsgevoelens onder de autochtone bevolking zijn deels niet op vrees voor criminaliteit, maar op onrust over immigratie gebaseerd. Het gevoel dat het vertrouwde karakter van de samenleving gaat verdwijnen en dat anonimiteit, religieuze en politieke spanningen toenemen.
Die verwachting is niet ongefundeerd. Recent WRR-onderzoek wijst uit dat het aandeel inwoners met een migratieachtergrond landelijk is gestegen van 9,2 procent in 1972 tot 22,1 procent in 2016, en door een relatief hoog geboortecijfer nog sterk zal toenemen. Deze groep wordt bovendien steeds diverser. De nieuwkomers zijn geconcentreerd in de steden. In wijken waar de verscheidenheid van landen van herkomst groot is, voelen inwoners zich onveiliger. Bevolkingsgroepen daar hebben minder vaak contact met elkaar, beoordelen het contact minder positief en oordelen negatiever over de leefomgeving. Er worden relatief meer delicten gepleegd, en de WRR-onderzoekers vonden een significant negatief verband tussen toenemende diversiteit en economische groei. De conclusie lijkt onafwendbaar: veel kansarme Afrikanen willen migreren, maar Nederland heeft daar geen baat bij.
Verhardend beleid
Het lijkt onvermijdelijk dat de Europese buitengrenzen zodanig worden versterkt dat migratie over de Middellandse Zee onmogelijk wordt. EU-investeringen in de Libische kustwacht brachten het aantal onderschepte migrantenbootjes al met 80% terug. De teruggehaalde migranten verblijven in detentiecentra onder mensonwaardige omstandigheden, wat de animo voor die reisroute aanzienlijk heeft verminderd. Wel groeide het aantal migranten dat via Marokko naar Spanje probeert te komen.
Er komen voorlopig geen substantiële legale migratieprocedures voor Afrikaanse migranten. Afrika heeft een ongeëvenaard programma nodig om de infrastructuur op modern niveau te brengen, opleidingsinstituten te stichten en duurzame ontwikkeling op gang te brengen. Het is twijfelachtig of de EU en huidige Afrikaanse regeringen daartoe in staat zijn. Het zou helpen wanneer invoerheffingen op Afrikaanse landbouwproducten verdwijnen. Nederland kan bovendien het faciliteren van belastingontwijking door multinationals staken, waardoor Afrikaanse landen nu vele miljarden mislopen.
De nadruk zal evenwel liggen op restrictief veiligheidsbeleid. Nederland breidt de ambassades in Afrika uit om de migratiedruk uit die regio te verminderen. Politie en Marechaussee proberen hun intelligencepositie te versterken en gaan in samenwerking met buitenlandse diensten wellicht meer onderzoeken naar mensensmokkelaars verrichten. Die schurken gaan immers hun business professionaliseren naarmate clandestien migreren moeilijker wordt, onder meer door te investeren in corrupte contacten. Voorlopige cynische conclusie: onze rechtshandhavers en veiligheidsdiensten krijgen meer werk aan Afrikaanse werkzoekenden.
Bronnen
Connor, Phillip (2018). At least a million Sub-Saharan Africans moved to Europe since 2010. Washington, DC: Pew Research Center.
Jennissen, R., G. Engbersen, M. Bokhorst en M. Bovens (2018). De nieuwe verscheidenheid. Toenemende diversiteit naar herkomst in Nederland. Den Haag: Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid.
Joint Research Centre (European Commission) (2018). Many more to come? Migration from and within Africa. Luxembourg: Publications Office of the European Union.
SEEFAR; Optimity Advisors (2017). How West African migrants engage with migration information en-route to Europe. Brussels: Directorate-General for Migration and Home Affairs (European Commission).
Geef een reactie