Doorgenomen | Op eigen gezag

Politieverzet in oorlogstijd, Hinke Piersma (2019). Uitgeverij Querido, ISBN 978 90 214 1683 0

Dit boek van Hinke Piersma is een prachtige vertelling over politiemensen in de oorlog. Het dominante beeld is dat de politie zonder al te veel tegenwerpingen meewerkte met de Duitse bezetters. Het boek nuanceert dit beeld door verhalen over politiemensen, die passief en vaak actief verzet pleegden tegen de bezetters, soms gebruik makend van met hun bevoegdheden en middelen als vervoer, uniform en wapens. Toch bevat het boek geen heldenverhalen. Integendeel, we lezen over de dramatiek, de dilemma’s, de soms weifelende keuzes, de angst en de moed van met naam genoemde politiemannen en -vrouwen.

Wat het meest aan het denken zet is dat het boek afrekent met de vaak obsessieve neiging om gedrag of zelfs mensen als goed of fout te betitelen. Politiemensen die vele heldendaden deden, voelden zich soms gedwongen om toch met de Duitse bezetters samen te werken. Zie het verhaal van een politieman die een Joods gezin voor een arrestatie waarschuwt; als later wordt binnengevallen, blijkt het gezin er nog te zijn en werkt hij mee aan hun aanhouding.
We lezen later hoe na de oorlog zuiveringscommissies en tribunalen zich voor dilemma’s gesteld zagen. Uitspraken leidden tot gevoel van miskenning bij politiemensen, die ondanks een ‘misstap’ ook gevaarlijke verzetsacties hadden ondernomen. Sommigen waren nooit meer de oude. Het boek geeft lessen voor het nu. Het laat zien hoe een ‘systeem’ politiemensen langzaam maar zeker kan aanzetten tot gedrag dat ze misschien niet willen. Je voelt hoe moeilijk het is om daaraan te onttrekken.

Sommigen gaan er daarom volledig in mee, anderen kiezen voor kleine of grotere daden van verzet, weer anderen stappen er rigoureus uit. Het vraagt om te doorzien wat gaande is, om het moreel kompas scherp te houden en vervolgens de moed om te kiezen. In onze tijd gaat het zeker niet om de verwerpelijke nazipraktijken. Toch herkende ik de onderliggende dynamiek: waar doe ik aan mee? Daarom confronteren de dilemma’s van de collega’s van toen: wat zou ik hebben gedaan en … hoe doe ik dat nu?