De corona-crisis is bovenal een psychologische crisis, vindt Marnix Eysink Smeets. En die werkt door op vele maatschappelijke terreinen. De rol van de politie noemt de lector ‘Publiek vertrouwen in veiligheid’ cruciaal. “Geen slachtofferitis, laat aan de mensen zien dat je er in deze hoogst onzekere situatie voor hen bent.”
Hij is druk doende met de afronding van zijn promotie. Titel: ‘Understanding and adressing perceptions of security in the 21st century’. Met de corona-crisis kreeg Marnix Eysink Smeets een casus van formaat in de schoot geworpen.
De lector ‘Publieke vertrouwen in veiligheid’, verbonden aan de Hogeschool Inholland, brengt sinds enkele weken op basis van zijn proefschrift de maatschappelijke gevolgen van de huidige noodsituatie in kaart. Letterlijk. Eysink Smeets maakte een aantal mindmaps waarop de tientallen mogelijke gevolgen op heldere wijze zichtbaar zijn. Vertrekpunt: de crisis waarin we nu zitten, is in zijn ogen bovenal een psychologische crisis.
Hoezo?
“Het corona-virus tast ons gevoel van veiligheid aan en het stelt ons vertrouwen in de toekomst op de proef. Wat je nu in de samenleving ziet, is angst en onzekerheid. Er is een permanente dreiging, maar het is niet het virus zelf dat al die turbulentie in de samenleving veroorzaakt, maar onze reactie op het virus. Ik vergelijk het met poolbiljarten. De keu is het virus, maar de eerste bal die geraakt wordt, is die angst en onzekerheid en die kaatst al de andere ballen weg.”
Hoe zou je onze psychologische reactie typeren?
“Als een overreactie. We weten uit onderzoek bij eerdere vergelijke situaties dat dit heel normaal is. Dat dit per definitie het geval is bij dit type gebeurtenissen. Onze reactie op corona heeft veel weg van een ‘morele paniek’. Dat is een uit de sociologie en criminologie stammend begrip gedefinieerd ‘als een buitenproportionele en gemediatiseerde reactie op een situatie die de waarden en normen van een groep bedreigt’. We maken het groter en groter tot het allesoverheersend lijkt. Dat zie je nu ook. Maar we weten van ‘morele paniek’ ook dat die reactie per definitie dis-proportioneel is en we corrigeren deze op een gegeven moment zelf.”
We herstellen dat zelf?
“Je ziet het de afgelopen week al gebeuren. Opiniemakers die gaan wijzen op het belang van de economie. ‘Overdrijven we niet een beetje?’ Die tegen-reactie wordt in eerste instantie niet begrepen, zelfs hardhandig afgewezen. Zie wat er met Jort Kelder gebeurde. Of zie de smalende opmerkingen over dat “economie” alleen maar voor ‘het belang van het grote geld’ zou staan. Wat natuurlijk niet waar is, want juist de mensen die het financieel al minder hebben, worden in een economische crisis het hardst geraakt, ook in hun gezondheid. Maar die eerste afwijzing laat nog die psychologische crisis zien, de onredelijkheid daarvan. Het belemmert het bredere denken.”
Tektonische platen
In de mindmaps die Marnix Eysink Smeets de afgelopen weken maakte, en die nog steeds in ontwikkeling zijn, maakt hij onderscheid tussen zeven maatschappelijke domeinen. ‘Bescherming en beveiliging’, ‘welzijn’, ‘mobiliteit en gebruik van voorzieningen’, ‘sociaal klimaat’, ‘economie’, ‘criminaliteit en veiligheid’ en ‘houding ten opzichte van bestuur en beleid’.
Op al die terreinen zijn er gevolgen en risico’s. Eysink Smeets wijst bijvoorbeeld op het relatief grote aantal suicides in de jaren na de economische crisis van 2008, ‘veel en veel meer dan het aantal dat stierf bij MH-17’. Maar de “economie’ vindt hij momenteel het meest pregnante thema.
“Je hebt een curve van de angst voor het virus. Die gaat afnemen. Terwijl de angst voor de economische crisis gaat toenemen. Die curves gaan elkaar kruisen. Ik vind dat een maatschappelijk spannende fase. Verschillende groepen mensen hebben verschillende existentiële belangen.”
Dat kan hard botsen?
“Er zijn veel beroepsgroepen die nu echt hard geraakt worden. Dat geeft op gegeven moment een nieuwe psychologische reactie. Dat kan het volgen van gedragsadviezen in de weg staan. ‘Fuck it with your social distance’.”
Maatschappelijke onrust?
“Wij denken dat dat in dit land niet kan gebeuren, maar ik vind dat je als politie er rekening mee moet houden. De tektonische platen onder de samenleving zijn in beweging, dat is al met de financiële crisis vanaf 2008 in gang gezet. En met de juiste tik op de verkeerde plek…”
Rolvast
Eysink Smeets betitelt rol en gedrag van de politie als “cruciaal”. Nu, tijdens de crisis, maar ook op langere termijn. Hij verwijst naar drie taken die collega-lector Jan Nap, verbonden aan de politieacademie, formuleerde voor de politie. “Beschermen, begrenzen, bekrachtigen en ik zou er in deze tijd één aan willen toevoegen: bemoedigen.”
De onderzoeker haalt de definitie van Reiner over de kernfunctie van de politie aan: daar zijn waar iets gebeurt waarvan iedereen zegt dat het niet de beugel kan en dat er ingegrepen moet worden.
Welke plekken zijn nu essentieel?
“Ik heb op basis van mijn analyse tot nog toe zes punten geformuleerd. Het beschermen van de gezondheidszorg is daarvan de belangrijkste. Stel je voor dat de capaciteit op IC’s inderdaad tekort schiet en mensen met zieke naasten naar ziekenhuizen komen. Of neem de voedselvoorziening. Die werken met het “just in time” principe. Oogsten, logistiek, daar kan echt niet zoveel mis gaan en dan dondert de boel in elkaar. Je hebt als politie nu maatschappelijke intuïtie nodig. Waar in de samenleving kan het gaan gisten?”
Beschermen, begrenzen, bekrachtigen, bemoedigen?
“Het is in deze samenleving van het allergrootste belang dat de politie vertrouwenwekkend blijft. Compassievol, maar duidelijk en daadkrachtig. Een rustgevend anker. Je werkt aan sociale veerkracht. Als ik Max Daniel op televisie zie, denk ik ‘dat doe je goed’. Je ziet rust, menselijkheid, maar ook pal voor je zaak staan, ‘met ons valt niet te spotten’.”
Pak je rol?
“Inderdaad. En wees rolvast. Even kritisch: ik vind dat de politie in de afgelopen decennia aan slachtofferitis is gaan leiden. Neem de discussie over geweld tegen de politie. Dat wordt echt overdreven. Ik herinner me nog de moord op Theo van Gogh. Nog die dag zelf werd door de politie gezegd dat er in Amsterdam mensen op het bureau zaten te huilen. Dat kan zo zijn, maar dat wil je als burger juist dan niet horen.”
Bij de politie werken ook mensen…
“Ik vind het echt nodig dat je intern nu veel aandacht hebt voor onzekerheid en angst. Vanwege het onzekerheid of vanwege financiële spanning omdat de partner van een collega geen inkomsten meer heeft. Prima. Tegelijkertijd: op dit soort momenten worden de bokken van de schapen gescheiden. Mooier kan ik het niet maken. Steun elkaar in de rol die je buiten te spelen hebt. Laat aan de mensen zien dat je er in deze hoogst onzekere situatie voor hen bent.”
Dit interview is de eerste van een serie, geïnitieerd door het team Politieleiderschap van de Politieacademie. Programmamaker Piet-Hein Peeters interviewt relevante deskundigen over de rol van de politie in de corona-crisis en de betekenis voor politieleiderschap.
Geef een reactie