Ook kansen voor politie met herstelrecht

Jordi den Hartog (VU, master Bestuurskunde) studeerde af op herstelgericht werken binnen en buiten de politie. Wat gebeurt er inmiddels? Slagen conflictbemiddeling, mediation, conferencing en andere vormen van herstelrecht?

De bom barst. Twee buren zijn elkaar na een slepend conflict te lijf gegaan. De wijkagent komt er ook niet meer uit. De een doet aangifte en er verschijnt een onafhankelijke bemiddelaar in beeld. Hij legt uit: “dat akkefietje van zoveel jaar geleden…. Iedere keer komt er iets bij van irritatie, met als gevolg dat je na zoveel tijd een strafbaar feit krijgt. Dat heeft zich gedurende het hele verleden opgebouwd. Bij ons aan de tafel bespreken we de onderliggende problemen.”

Rol politie nog bescheiden

Herstelrechtvoorzieningen komen binnen de politie steeds meer onder de aandacht. Wettelijk heeft de politie ook de taak om slachtoffers en verdachten door te verwijzen naar voorzieningen die gericht zijn op een herstel van veroorzaakte schade (Artikel 51h van het Wetboek van Strafvordering). Aangezien deelname aan herstelgerichte trajecten berust op vrijwilligheid is het cruciaal dat alle betrokkenen een weloverwogen keuze maken over meedoen of niet. Het belang van de politie in deze informatievoorziening valt moeilijk te overschatten. De politie is vaak als eerste betrokken bij een conflict en heeft contact met alle betrokken partijen. Toch gebeurt het verstrekken van informatie door de politie lang niet altijd en blijven partijen onbekend met herstelrechtvoorzieningen. Beleid voor herstelgericht werken binnen de politie is momenteel nog volop in ontwikkeling.

Wijkagent als bemiddelaar

Vooral wijkagenten zijn veel met bemiddelend optreden bezig bij het oplossen van conflicten in hun buurt. Over het algemeen gaat dit bemiddelen hen goed af en worden conflicten tijdig gesmoord. Zijn de situaties te complex en tijdrovend dan kunnen externe bemiddelaars of mediators uitkomst bieden. Inmiddels zijn er binnen de politie enkele pilots over herstelgericht optreden uitgevoerd. De uitkomsten van deze pilots zijn bemoedigend: deelnemers reageren positief en afnemende aantallen aangiftes zorgen voor minder druk en kosten bij de politie en het OM. Tegelijk hebben de pilots allemaal een lokaal en tijdelijk karakter. Zij zijn afhankelijk van enkele enthousiaste politiemedewerkers die ermee aan de slag gaan. De organisatorische inbedding van herstelgericht werken binnen het korps is dus voor verbetering vatbaar.

Externe partijen

• Hun rol ten aanzien van het strafrecht: onderdeel of aanvulling op het strafrecht
• Het moment van interventies binnen strafrechtprocessen: (1) voor of na een aangifte en (2) voor, tijdens of na een strafzaak
• De doelgroep(en) die zij willen bereiken: jongeren, slachtoffers, buren, burgers meer in het algemeen, verdachten, daders of veroorzakers
• De methoden die worden gehanteerd zijn dialoog, bemiddeling, mediation, coaching, briefwisseling, videoberichten, groepsgesprekken of conferentie of het nemen van specifieke maatregelen gericht op excuus of herstel

Relatie met politie

Ondanks hun diverse karakters hebben bovengenoemde organisaties dezelfde fundamenten van waaruit zij hun activiteiten uitvoeren: vrijwillige deelname, onafhankelijkheid, vertrouwelijkheid, maatwerk, en aandacht en ruimte voor ieders kant van het verhaal. Deze factoren zijn belangrijk voor het slagen van herstelgerichte trajecten. Zowel slachtoffers als verdachten willen graag gezien en gehoord worden. Heel basaal eigenlijk.

Sommige herstelgerichte organisaties, zoals Halt, werken regelmatig samen met de politie, maar dat geldt niet voor alle aanbieders. Wel zien organisaties graag dat er intensiever wordt samengewerkt met de politie. Zij hebben de indruk dat de politie vaak te onbekend is met hun werkzaamheden en hun toegevoegde waarde bij het oplossen van conflicten. Daardoor komen de mogelijkheden van herstelrechtvoorzieningen waarschijnlijk lang niet altijd onder de aandacht van burgers.

Veelbelovende resultaten

De resultaten van herstelgerichte trajecten die Halt, Beter Buren, Perspectief Herstelbemiddeling, Eigen Kracht Centrale, Eigen Plan, OM-bemiddeling en strafrechtmediation aanbieden zijn veelbelovend. Als conflicterende partijen eenmaal vrijwillig instemmen met een herstelgericht traject dan is de kans op succes groot. Zes van de zeven partijen hebben hun slagingspercentages gedeeld. Gemiddeld slaagt ruim 84% van de zaken.

Het lijkt nu misschien alsof de bomen in het landschap van herstelrechtvoorzieningen tot in de hemel groeien, maar dat beeld verdient nuance. Het ontbreekt aan informatie over trajecten die niet zijn doorgegaan, bijvoorbeeld omdat partijen weigerden mee te werken. Die trajecten ontbreken in het hoge slagingspercentage. Daarnaast betekent een geslaagd traject niet dat er ook automatisch een duurzame oplossing is bewerkstelligd. Het kan zijn dat conflicten in de toekomst weer oplaaien.

Niet in plaats van strafrecht

Maar zelfs bij een lager slagingspercentage blijven de resultaten van herstelrechtvoorzieningen hoopvol. Op een herstelgerichte manier conflicten oplossen kan de politie en de rest van de strafrechtketen veel tijd en geld besparen. Ook blijkt uit internationaal onderzoek dat recidive onder daders vermindert als zij aan een traject hebben meegedaan. Tot slot zijn deelnemers doorgaans zeer tevreden over de uitkomsten van herstelgericht werken. Vaak eisen slachtoffers helemaal geen straf, maar willen ze dat het probleem wordt opgelost. En dat willen verdachten ook, wat niet wil zeggen dat ze hiermee hun straf kunnen ontlopen. Herstelrechtvoorzieningen bestaan naast het strafrecht, niet in plaats daarvan.

Inmiddels is binnen de politie de trein richting herstelgericht werken steeds meer op gang gekomen. Extra aandacht voor de praktische werking hiervan en voor samenwerking met andere partijen is nodig om de veelbelovende resultaten die aan de horizon liggen ook daadwerkelijk te bereiken.

Begin 2021 verschijnt een themanummer van het Tijdschrift voor de Politie over herstelrechtvoorzieningen. Er is nog ruimte voor bijdragen.