Marjolein Smit-Arnold Bik maakt sinds een halfjaar deel uit van de Milieukamer (MK), een multidisciplinair team dat de strijd aangaat tegen milieucriminaliteit. Ze verbaast zich over de geringe prioriteit die deze krijgt en pleit voor meer ruimte en middelen.
In deze tijd van quarantaine en veel minder (vlieg)verkeer wordt pijnlijk duidelijk hoe groot de schade is die wij als mens aan het milieu toebrengen, puur door te leven zoals wij dat gewend zijn. Met steeds meer mensen. Ergens las ik een verhaal van een kind in Wuhan dat voor het eerst blauwe lucht zag, smog was in veel grote steden verminderd of zelfs verdwenen. Door de kanalen in Venetië stroomde heldergroen water en als je hier in Nederland omhoog keek, zag je blauwe lucht, zonder vliegtuigstrepen.
Alleen dit al zou wereldwijd tot nadenken moeten stemmen. Het is overduidelijk dat de mens het milieu negatief aantast, geen boer of politicus kan daar omheen. Maar wij hebben ons ontwikkeld tot de wereld zoals die er nu is, zijn gewend geraakt aan een bepaalde levensstandaard en welvaart en het zal een hele kluif zijn om het tij te keren. Gelukkig is het besef dat dit nodig is inmiddels wel doorgedrongen en zijn er allerlei initiatieven om het anders en beter te gaan doen.
Naast alles wat wij de planeet aandoen op legale wijze, vinden er ook veel illegale handelingen plaats die het milieu schaden, milieucriminaliteit dus. Milieudelicten zijn er in alle soorten en maten: van het verkeerd aanbieden van grof vuil tot geknoei met biodiesel of veevoer, lozen van gif in de Maas waardoor de drinkwaterinname tijdelijk moet worden stopgezet, handel in beschermde dieren plantsoorten tot het dumpen van giftige grond en drugsafval. Allemaal voorbeelden van zaken die de politie en de Bijzondere Opsporingsdiensten (BOD’s) op hun bordje krijgen.
Het gaat om geld
Alle milieudelicten zijn in feite economische delicten. Mensen plegen deze misdrijven om geld te kunnen verdienen. Of beter gezegd: geld te kunnen besparen, want het legaal laten opruimen van vergiftigde grond of asbest is een dure aangelegenheid. Het doel is, voor zover mij bekend, nooit het bewust vervuilen of vernietigen van de leefomgeving. Het gaat allemaal om geld. Daar zou een begin van een oplossing kunnen liggen. Aan de voorkant zou het goedkoper gemaakt kunnen worden om allerhande afvalstoffen op een nette manier te laten vernietigen of verwerken. Dat scheelt inkomsten, maar aan de achterkant scheelt het ook enorm veel geld dat nu wordt gespendeerd aan toezicht, opsporing en vervolging en aan het alsnog op kosten van de gemeenschap opruimen van gedumpte rommel, al dan niet chemisch.
Botsende taken
Uiteraard vindt er opsporing plaats naar milieu delicten. De sturing op dit onderwerp is multidisciplinair. Sinds kort maak ik zelf deel uit van de Milieukamer (MK), een team onder leiding van een milieuofficier van het Functioneel Parket (het bevoegd gezag aangaande milieuzaken) dat bestaat uit vertegenwoordigers van de Nederlandse Voedselen Warenautoriteit (NVWA), de Omgevingsdiensten (OD), de Inspectie Leefomgeving en Transport (ILT), de Inspectie Sociale Zaken en Werkgelegenheid (ISZW), de intelligence officier van het Functioneel Parket en de politie. Dit blijkt nog best ingewikkeld aangezien elke dienst zijn eigen taak, opdracht en resultaatafspraken kent. Door de verschillende werkwijzen, maar vooral door de individuele resultaatafspraken, is samenwerking soms lastig maar in het algemeen weet men elkaar te vinden op operationeel niveau, want uiteindelijk heeft men toch het zelfde doel voor ogen: milieucriminaliteit doen stoppen en de overtreders voor de rechter brengen of bestuurlijk aanpakken.
Het belang van bedrijven
Door de stukken die hier op tafel komen, heb ik ineens inzicht wat er allemaal gebeurt op dit terrein en ik vind het schokkend. De schade die soms decennialang nadreunt, de mentaliteit van gerenommeerde bedrijven, het geld dat er mee verdiend wordt, ik had geen idee van de omvang. Ik ben ook geschrokken van de afweging die soms speelt op lokaal niveau, waar bestuurders echt worstelen met de verschillende belangen die zij moeten vertegenwoordigen. Te vaak komen de omgevingsdiensten, maar ook de andere partners, klem te zitten omdat hen wordt ontmoedigd, zelfs verboden, hun taken naar behoren uit te voeren.
Werkgelegenheid en winst wegen vaak zwaarder dan milieuschade en daarmee de volksgezondheid. Het opleggen van een bestuurlijke boete of het sluiten van een bedrijf zijn zware middelen die niet alleen het bedrijfsbelang maar ook het (lokale) maatschappelijk belang schaden, zij het op een andere manier. De dilemma’s van politici en bestuurders zijn voorstelbaar, de keuzes die zij maken niet altijd. Milieucriminaliteit aanpakken is sinds jaar en dag een lastig thema voor de politie. Hoewel iedereen zal erkennen dat de aantasting van ons leefmilieu een wereldwijd issue is, blijft de bestrijding van milieucriminaliteit in relatie tot andere misdrijven naar mijn mening achter. Daar liggen, naast het aloude gebrek aan capaciteit bij zowel blauw als de recherche en de intelligence, een aantal oorzaken aan ten grondslag.
1. Politiemensen vinden milieucriminaliteit ingewikkeld; weten regelgeving zijn complex, onderzoeken duren eindeloos en de straffen zijn vaak laag in verhouding tot de inspanningen
2. De schade van milieucriminaliteit is niet altijd helder en vaak pas jaren later zichtbaar (specialisten spreken van “moord op termijn”)
3. Economisch belang prevaleert vaak boven het milieubelang, waardoor het aanpakken van grote bedrijven en multinationals vaak wordt ontmoedigd, bijvoorbeeld door bestuurders
4. Het speelveld van opsporingspartners is groot en soms ondoorzichtig waardoor samenwerking lastig is
5. Bestuursrecht en strafrecht gaan niet altijd samen, soms ontstaat discussie wat de beste benadering is
6. Veel handelingen die het milieu echt schaden zijn met de juiste vergunningen “gewoon” toegestaan. Dit doet iets met de motivatie van mensen
Milieucriminaliteit delft nog regelmatig het onderspit als er gekozen moet worden bij gebrek aan capaciteit. Uiteraard begrijp ik dat ernstige zaken als overvallen, moorden doodslag en zedendelicten niet kunnen wachten. De gevolgen van deze delicten zijn groot, direct en worden in het algemeen breed uitgemeten in de pers. Natuurlijk vragen deze zaken onze onmiddellijke aandacht. Maar ik pleit er wel voor om meer dan nu te doen aan milieucriminaliteit. Het mag, ondanks complexiteit en strijdige (politieke) belangen, hoger op de agenda.
Lik op stuk
Laten wij in ieder geval datgene wat het milieu illegaal wordt aangedaan zo goed mogelijk aanpakken. De partijen die vertegenwoordigd zijn in de Milieukamer werken hier hard aan, maar mij is wel duidelijk dat er veel meer nodig is. Ik zou graag zien dat het effect groter is van de aanpak van de zaken die wij oppakken. De behandeling van zaken moet veel sneller, ook hier is “likopstuk” een mooi uitgangspunt. Laat milieubelang altijd opwegen tegen economisch belang; op termijn ís milieubelang namelijk economisch belang. Ontneem altijd het wederrechtelijk verkregen vermogen, naast het verhalen van de kosten van opruimen. Bedenk, naast de klassieke straffen en maatregelen, effectievere manieren van afdoen.
Meer maatregelen
Laat CEO’s van grote bedrijven als taakstraf colleges geven, maatschappelijke stages lopen bij de reiniging of bedenk andere zinnige taakstraffen. Gebruik de media beter; namen en shamen is in dit geval soms heel legitiem. Zorg voor een betere verbinding met milieubewegingen, hier zit ontzettend veel kennis en informatie die men graag zou delen, mits het vertrouwen er is dat wij daar de goede dingen mee doen. Doe meer aan milieu in het politieonderwijs , breng het kennisniveau omhoog. En, last but not least, versterk de intelpositie op dit vlak. Veel zaken van de MK zijn afkomstig uit de media of komen tot ons via een aangifte. Dat kan vast beter.
Veel punten die ik hier noem worden al opgepakt. Het Openbaar Ministerie wil de doorlooptijden graag terugbrengen en er wordt gekeken naar alternatieve aanpakken, onder meer binnen het Programma Milieu binnen de Landelijke Eenheid, maar ook op andere plaatsen. Gelukkig heeft de politie, in alle eenheden, hardwerkende, gespecialiseerde collega’s die hier veel meer vanaf weten en vaak goede ideeën hebben. Het zelfde geldt voor de bijzondere opsporingsdiensten. Ik pleit er voor hen meer ruimte en middelen te geven. Milieucriminaliteit ondermijnt het leven op de hele planeet, het zou goed zijn als dit meer prioriteit krijgt.
Geef een reactie